دکتر سوما رحیمی: شناسایی به موقع عوارض دارویی نقش کلیدی در مدیریت مصرف آن ها دارد

به گزارش روابط‌عمومی دانشگاه علوم پزشکی تهران دانشکده داروسازی، نخستین جلسه علمی ماهانه بخش مراقبت‌های دارویی بیمارستان شریعتی با عنوان "عوارض خونی ناشی از داروها" به ارائه دکتر سوما رحیمی دستیار تخصصی داروسازی بالینی و راهنمایی دکتر بیتا شهرامی اختصاص یافت.

 

چکیده این سمینار به شرح زیر است: 

عوارض خونی ناشی از داروها یکی مشکلات دارودرمانی نوین است. اگرچه درصد عوارض خونی ناشی از داروها نسبت به سایر عوارض کمتر است، اما می‌تواند باعث ایجاد مرگ‌ومیر قابل‌ملاحظه‌ای شود.

 در بعضی از این عوارض شناسایی سریع عارضه و اقدامات لازم می‌تواند نقش کلیدی در مدیریت این عوارض داشته باشد. داروها هم از طریق واکنش‌های ناشناخته شده که به فارماکولوژی دارو ارتباطی ندارد، و هم از طریق واکنش‌های سایتوتوکسیک به علت اثرات فارماکولوژیکی داروها می‌توانند عوارض خونی را در افراد مصرف‌کننده، ایجاد کنند. در مورد عوارضی که ناشی از اثر فارماکولوژیکی داروها است، این عوارض وابسته به دوز و قابل‌پیش‌بینی است.

 از مهم‌ترین عوارض خونی ناشی از داروها می‌توان به آنمی آپلاستیک، آنمی همولیتیک، آنمی مگالوبلاستیک، آگرانولوسیتوز و ترومبوسیتوپنی اشاره کرد.

 در صورت رخداد این عارضه، به علت خطرناک بودن عوارض ایجاد شده به‌صورت کلی استفاده مجدد از این داروها توصیه نمی‌شود.  در بعضی از این عوارض با کمک درمان‌های پیشگیرانه باتوجه‌به پاتوفیزیولوژی عوارض ایجاد شده، می‌توان از رخداد این عوارض پیشگیری کرد.

 در مورد آنمی آپلاستیک هر ۳ رده سلول‌های خونی به دنبال عوارض ناشناخته شده دارو کاهش پیدا می‌کند و ریسک خونریزی و عفونت در این افراد افزایش پیدا می‌کنند.

مدیریت این عارضه پس از قطع داروی موردنظر با کمک اقدامات کمکی شامل اصلاح آنمی بیمار، پیشگیری از عفونت و خونریزی است و در ادامه باتوجه‌به سن وضعیت عملکردی سایر اندام‌ها درمان‌های ایمونوساپرسیو و یا پیوند آلوژنیک مغز استخوان برای فرد در نظر گرفته می‌شود.

 در مورد آنمی همولیتیک، در مواردی که دارو از طریق فعال‌کردن سیستم ایمنی باعث ایجاد این عارضه می‌شود، با استفاده از تست دایرکت کومبس می‌توان آن را تشخیص داد و در مواردی که علت آنمی هماتولیکی متابولیکی باشد کمبود. سطح آنزیم گلوکز ۶- فسفات دهیدروژناز عامل ایجادکننده همولیز است و بسته به‌شدت کمبود این آنزیم میزان همولیز ایجاد شده، تفاوت دارد.

 مدیریت این عارضه به‌صورت کلی قطع داروی موردنظر و اقدامات کمکی شامل اصلاح آنمی است و در مواردی که همولیز به علت نقص آنزیم گلوکز ۶- فسفات دهیدروژناز باشد یکی از اقدامات مهم، آگاه نمودن بیمار نسبت به داروها و موارد شیمیایی که می‌تواند باعث ایجاد همولیز و استرس اکسیداتیو در گلبول‌های قرمز فرد شود و عدم استفاده فرد از این موارد می‌تواند از وقوع اپیزودهای بعدی همولیز کمک‌کننده است.

 از دیگر عوارض مهم خونی داروها، آگرانولوسیتوز است که می‌تواند منجر به ایجاد عفونت‌های جدی در افراد شود؛ بنابراین در مورد داروهایی که وقوع این عارضه با آن‌ها مکرراً دیده می‌شود پایش منظم CBC می‌تواند در تشخیص زودهنگام عارضه کمک‌کننده باشد.

 ترومبوسیتوپنی شایع‌ترین عارضه خونی ناشی از داروها است که می‌تواند عوارضی همچون افزایش ریسک خونریزی را در فرد ایجاد کند. جهت مدیریت این عارضه یکی از اقدامات مهم بررسی سایر تشخیص‌های افتراقی در این مورد است.